بنام خداوند بخشنده مهربان

قانون در طب

شیخ الرئیس ابوعلی سینا

تهران 1395

فصل اول

پستان

تشریح پستان :

پستان اندامی است که برای به وجود آوردن شیر خلق شده است، که بچه از همان وقت به دنیا آمدن تا زمانی که به حدی از نشو و نما می رسد که بتواند غذای پرمایه و پرنیرو را هضم کند، از شیر پستان تغذیه کند.

پستان از رگها و شریانها تشکیل شده است و در میان رگها و شریانها جوشی گوشتی است که حساسیتی ندارد.

جوش گوشتی شریانها و رگهای پستان سفید رنگ است ، نوعیت خونی که پستان و اندامان پستان را تغریه می نماید، سفید رنگ است و آنچه از پستان جدا می شود شیر است ، که سفید رنگ است.

در تغییر دادن رنگ ماده غلیظ سفید ، کبد و پستان ، هردو دست دارند ، اما هریک از آنها به راه و روش خود و برابر با نیاز خود تغییر میکنند.

کبد ماده غلیظ سفید را که اساس خون است و در واقع خون در اصل ماده غلیظ سفید رنگ است به رنگ قرمز در می آوردو به کار می برد.

پستان ماده غلیظ سفید قرمز نشده را به رنگ سفید در می آورد و برای شیر درست کردن مورد استفاده قرار می دهد.

یعنی کبد و پستان هر یک رطوبت آبکی را که ماده غلیظ اصل خون است با خود و مزاج و رنگ خود هماهنگ می کند.

رگـها و شـریانها و پی ها در پستان منتشر شده اند و شـاخه هایی را تا به آخر سوراخ پستان رسانیده اند. در داخل پستان پیچ و خم و گردیهای زیاد از این رگ و پی ها و شریانها موجود است.

رگهایی هست که وسیله ارتباط پیوندی میان پستان و رحم هستند و پستان و رحم در آنها شراکت دارند و در وسط تنیده اند.

افزایش شیر پستان :

اگر دیدی شیر پستان زیاد است، بدان که خون خوب و مرغوب در بدن دارنده پستان زیاد است،

و اگر دیدی که شیر پستان اندک و کمتر از اندازه لازم است بدان که سببش کمی خون مرغوب در بدن دارنده پستان است ، یا این که خون مرغوبیتش را از دست داده که در این حال اگر چه خون زیاد باشد باز برای تولید شیر بسیار، آمادگی ندارد.

سبب کم شدن خون چیست ؟ چند جهت دارد:

ماده ای که به خون تبدیل می شود کمتر به بدن می رسد، مثلا غذای شیردهنده کمتر از آن است که خون مورد نیاز را تولید کند.

ماده در حالتی نیست که برای تبدیل به خون شدن آمادگی داشته باشد؛ این در صورتی است که ماده ذکر شده از نوع خشک یا بسیار سرد و سردی بخش باشد.

ماده ای که بایستی تولید خون کند، از اثر خونریزی یا ورم و غیره راه را کج کرده و به جای این که خون تولید کند و خون شیر شود، جای دیگری را برگزیده است، یا بیرون ریخته و یا در ورم خزیده است.

ممکن است کمی خون سببش نوعیت مزاج دارنده بدن یا نوعیت مزاج خود پستان باشد، مثلا مزاج بدن یا مزاج پستان خشک و خشک کننده ماه رطوبتی است، یا رطوبت را نرمی می بخشد و ممکن است از ان ماده خون تولید شده که به شیر تبدیل می شود . بسیارآبکی و رطوبتی است و جایی که باید درآنجا خون را تولید کند که در اعتدال و با او سازگار نیست نمی تواند خون را تولید کند و ممکن است سببهای مشابه نیز باشند.

وقتی می دانیم که خون آن خون مرغوب نیست که شیر خوب را در پستان ایجاد کند، که یکی از مزاجهای سه گانه که عبارتند از صفرا، بلغم و سودا ، بر خون غلبه کرده باشند، و در تولید شیر سهیم گردند. شیری که از شراکت خون با یکی یا دو یا هرسه از مزاجهای نامبرده است شیر خوبی نیست.

چگونه مزاج شریک خون را در لابه لای شیر بشناسیم؟

اگر شیر به رنگ زرد تمایل دارد و شیری است آبکی و تند مزه، بدان که صفرا در تولید آن با خون همکار است.

اگر شیر بیش از حالت عادی سفیدرنگ و مزه و بوی مایل به ترش دارد بدان که بلغم در تولید آن شریک است.

اگر شیر پستان پرمایه و غلیظ و اندک و نیرومند است، بدان که مزاج سودایی در تولید آن دخیل بوده است.

گاهی ممکن است شیر به اندازه ای باشد و چنان یکدفعه فشار آورد که در راه گیر کند و نیروی طبیعت در حصول دادن و بیرون آوردن آن درماند و نتواند فشار لازم به خرج دهد.

گاهی ممکن است شیر به خشکی گرایند و بسیار کم بیرون آیند که بخاطر خون است، زیرا خون اگر بدذات باشد هرچند در اندازه زیاد باشد، یارای تبدیل شدن به شیر را ندارد و این کار از دستش برنمیاید.

چیزهایی که مایه افزایش شیر پستان میشوند از این قرار است:

قدومه : دارویی که از گیاه قدومه درست میشود ( قدومه گیاهی از تیره علفی است و گلهای زرد و کوچک دارد و در کنار جاده می روید، در این گیاه اسانس گوگرد وجود دارد).

بزر خشخاش

پستان بز ، گوسفند بخورد.

چیزهای کاهش دهنده شیر ، شاهدانه و امثال شاهدانه است.

اگر تشخیص دادی که کم شیری از کم غذایی است، غذای شیردار را زیادتر کند، غذایش لذیذ، گرم و تر و خوب غلیظ باشد.

اگر از ورزش و کار زیاد خسته شده و شیرش کم شده، او را استراحت ده و از کار خسته کننده اش کم کند.

اگر سبب شیر کم شدن، کم خونی است ، و خون به جهت خونریزی یا غیره از دست رفته است، دقت کنید اگر خونریزی در اندام تحتانی بدن رخ داده، آن را بند آورده و به سوی بالا بفرستید، اگر خونریزی در بالاتر از پستان رخ داده آن را بند آور وخون را به پایین هدایت کنید.

اگر سبب کم شدن شیر، سوء مزاج ساده است ، غذایی را برای شیرده تجویز کرده که در برابر آن سوءمزاج بایستد و در کم کردن آن موثر باشد و در عین حال غذایی خوب ، زیاد و غلیظ باشد.

اگر سبب کم شیری از اثر غلبه مزاجهای سه گانه است ، باید مزاج غلبه شده را تعدیل و پاکسازی کرد.

اگر زن شیردار صفرایی صفرایی مزاج بود، باید غذایی را که می خورد تمایل به سردی و رطوبت داشته باشد.

روی هم رفته برای زنانی که شیر کم دارند، داروها و خوراکهای زیر خوبست:

آب جو با گلاب قند

بزر خیار که در حقنه (تنقیه) به کار ببرند.

بزر خیار چنبر خوردنی

مغز پخته حیوانات بخورد

شیر گاو یا شیر بز بنوشد

گوشت ماهی (رضراضی)، گوشت بزغاله، گوشت مرغ چاق شده بخورد.

سوپی که از آب جو برآتش پخته یا شیر باشد خوب است.

سوپ گل ختمی بیابانی خوب است.

اگر دیدی که زن کم شیر سوءمزاج بلغمی دارد، داروها و غذاهایی را برایش تعیین و تجویز کنید که گرمی بخش باشند و رطوبت به همراه داشته باشد یا بسیار کم خشکاننده باشد.

خوراکیها و داروهایش از این قرار است:

هویج

ترتیزک

رازیانه

شبیت (شوید)

ساقه کرفس سبز

سوپ از آرد گندم با شنبلیله و رازیانه بخورد.

اگر شیر تقریبا خشکیده است و بسیار کم از پستان بیرون می آید، زیرا غلیظ و خشک شده است علاجش آن است:

دارویی در آب حل شده و بسیار رطوبت بخش بر پستانش بپاشی.

غذاهای رطوبت بخش بخورد و هرچه رطوبت زیاد میدهد ، تناول کند.

اگر سبب کم شیری از سوءمزاج سودایی شیر است، علاجش را با داروها و غذاهایی که بیش از حال معمولی گرمی می بخشند و یا نزدیک به آنها باشد، انجام دهد، باید داروها و غذاها در عین حال زیاد رطوبت بخش باشند.

برای افزایش شیر پستان دارویی هست معتدل که از این داروها ترکیب شده است:

نسخه:

پوسته داخلی درخت خرما ، سی درهم

برگ رازیانه ، بیست درهم

یونجه، پانزده درهم

گندم کوبیده، بیست و پنج درهم

نخود پوست کنده، هجده درهم

جو سپید کوبیده، هجده درهم

انجیر درشت، 10 عدد

این همه را در سی لیتر آب بجوشان و بجوشان تا هشت لیتر یا کمتر از هشت لیتر می ماند، هرباره سی و پنج مثقال از آن را با سه و نیم مثقال روغن بادام شیرین و هفت مثقال شکر بخورند.

خوردن ماهی شور نیز شیرافزاست.

و اینک یکی از داروهای دیگر که شیر را زیاد می کنند:

آرد کنجد را در شراب خالص خوب به هم زنند و آنرا تصفیه کند و مایه صاف شده را بنوشند ولایه وته نشینی که از تصفیه باقی است بر پستان گذارند، فایده بینند.

مغز بادنجان به اندازه نیم پیمانه در آب بجوشد تا از هم می پاشد آنگاه آن را با آب به هم زن و به هم زن تا به کلی درهم مخلوط شود، سپس از صافی رد کن ، مایه تصفیه شده را با یک مثقال روغن حیونی قاطی کن و خوردن آن را تجویز کن که افزاینده شیر پستان است.

نخود را در آب خیس کن، آبی را که نخود در آن خیس شد، چند روزی ناشتا بخورند، شیر پستان را افزایش دهد و اگر نخود درشیر خیس شده باشد و با آب جو همراه عسل یا گلاب قند بخورند نورعلی نور است و بسیار بهره رسان.

بزریونجه یک جزء، گلنار (شکوفه گل انار ) دو جزء، با هم مخلوط کن و هر باره به اندازه یک "قمحه" (دانه گندم) در آب گرم ریزند و بخورند.

ثمر درخت بیدمشک به وزن یک درهم، با شراب بخورند.

روغن گاوی یک مثقال، یک پیاله شراب که پیاله بزرگ باشد، با هم قاطی کنند وناشتا بخورند.

ساقه لاله را با برگ گل لاله با کاه جو، سوپ کنند و بخورند.

ترب و سبوس آرد را در شراب بجوشانند و بعداً از صافی رد کنن و ازآن بنوشند.

بزر خشخاش بوداده، همراه قاوت (مخلوط آرد حبوبات بو داده شده با هر دو در اندازه برابر، مدّت سه روز در سکنجبین ، یا در شراب سیکی ( شرابی که بر اثر جوشش دو سوم آن تبخیر شده) ریزند تاکاملا خیس می شود و آب بر می دارد، آنگاه با سکنجبین یا با سیکی بنوشند

سیاه دانه را با عسل بخورند.

بزر شبیت، بزرتره، بزر شبدر، از هر یک مثقال، بزر شنیلیله، یزر یونجه، در اجزای متساوی با هم مخلوط کنند و با آب رازیانه بخورند، و اگر با عسل و روغن حیوانی قاطی شوند بهتر است.

جلوگیری از ریزش زیاد از حدّ شیر:

اگر شیر از پستان زیاد از حدّ آمد، سبب آزار و ورم می شود و بیماریهایی در پی دارد. گاهی رخ می دهد که بدون بارداری شیر در پستان جمع آید و به ویژه در حالتی که خون حیاضی بند می آید و از آنچه به مقدار کم است نیروی بیرون جهیدن از رحم را ندارد به پستان درمی آید و به شیر تبدیل می شود.

گاهی شیر به پستان مردان می آید و به ویژه در جوانان تازه بالغ هنگامی که پستانشان گرد و تااندازه ای برجسته می شود.

داروهای سرد کاهش دهنده شیر پستان عبارتند از:

بزر کاهو

عدس

شوربای عدس و سرکه

از پاشیدنیهای سردی بخش که سبب کاهش شیر می شوند می توان داروهای زیر را به حسابآورد.

افشره اسفرزه بن

لعاب اسفرزه

آب کاهو و امثال کاهو

آرد باقلی که با روغن و سرکه باشد

داروهای گرم و گرمی بخش که سبب کاهش شیر میشوند از این قرارند:

فیجن (گیاه سداب که در رسته درخت انجیر می باشد).

بزر فیجن و به ویژه فیجن کوهی.

پنج انگشت و بزرپنج انگشت، برای یکباره تناول کردن تا دو درهم جایز است.

ریحان کوهی، هر چند برخی گویند ریحان کوهی فزاینده شیر پستان است، لیکن حقیقتش این است که کاهش دهنده شیر پستان است.

هر نوع زیره و به ویژه زیره کوهی

و همچنین زیره کوهی را با سرکه بیامیزند و بر پستان پاشند.

پاشیدنیهای گرم و مالیدنیهای گرم و ضماد بر پستان که مایه کاهش دادن شیر می شوند عبارتند از:

شرابی که اندران (صمغ درخت طرثوث) در آن باشد.

داروی پاشیدنی خوبی هست و آن، ریشه های کلم را بکوبند و بر پستان گذارند،آزموده شده است.

آرد عدس، باقلی، زعفران، گوزگندم، نمك با گلاب قاطی شود و بر پستان پاشند.

آب شنبلیله یا آب پالک (اسفناج) و مردار سنگ سفیدو روغن گل را بر پستان پاشند.

خرچنگ دریایی را بکوبند و بسایند، یا خرچنگ نری را بسوزانند و خاکسترش را برپستان پاشند.

پنیر شدن شیر پستان و علاجش:

هنگامی که شیر در پستان شیردار پنیرمانند می شود، یکی از دو سبب اصلی زیر را دارد:

الف- گرمای خشکاننده بر پستان و دربرگرفته پستان اثر کرده.

ب - سرمای یخبندان، سرمای سخت بر مزاج پستان چیره شده و شیریخ کرده است.

برای علاج وپنیر نشدن شیر در پستان و پستان را از پنیر کردن شیر بازداشتن، داروهایی هستکه از این قرارند:

شمع را با روغنهای لطیف و نرمی بخش از قبیل روغن گل همیشه بهار و روغن نعناع وامثال آنها قاطی کن و بر پستان بمال.

نعناع را خوب بکوب و بسیار درهم بسرش و بر پستان پنیر زده بمال.

مرهم ساخته از لعابهای سرد و روغنهای سرد مزاج و موم صافی شده مثل کلم قمری، یونجه و خرفه، در این علت بسیار فایده رسانند، که از آنها ضماد یا مرهم مالیدنی سازند.

دارویی که پنیر شدن شیر را برطرف می کند و پنیر مایه گرمی بخش ناپسند را - که شیر پستان را به پنیر تبدیل می نماید - تحلیل می برد، سرکه شراب تخمیر شده است که با روغن گل گرم شده قاطی شود و بر پستان پاشند.

برگ تاجریزی (گیاهی علفی و پرشاخه با برگهای پهن و دندانه دار) را بکوبند و ضماد گذارند.

سرکه تخمیر شده شراب، روغن بنفشه، اندکی شنبلیله را داروی پاشیدنی کنند و بر پستان پاشند.

باید بر پستانی که شیر در ان پتیر می شود - سبب سردی است - و می خواهیم که مادهپنیر ساز تحلیل برود، همیشه نوعی آب معالج بپاشیم، اما نباید به هیچ وجه رازیانه آب پز شده را بر پستان گذارند و نباید بزر رازیانه بخورند.

داروهایی را استعمال کنند که شیر را ریزش می دهند، داروهایی که پونه با آنها پخته است.

شبیت، سوسنبر(گیاهی شبیه نعناع)، شنبلیله و مشک چوپان و آلت سگ آبی نر داخل داروهای پستان باشند خوباست. روغن سوسن و روغن نرگس در معالجه چنین حالتی موثر است.

نان از آرد گندم سبوس گرفته، آرد جو، ترتیزک آبی، شنبلیله، خطمی، بزر کتان، از هر یک، یک کف دست با هم بکوبند و بر پستان گذارند.

اگر شیر در پستان پنیر شد و پستان ورم کرد، خرما را بکوب ودر سر که مخلوط با آب معجون کن و بر پستان بگذار، یا نعناع خیسانده شده در سرکه را بر پستان گذارند.

برای باز شدن دهانه سوراخ پستان:

کرم خاکی سرخ رنگ

آب مر(صمغ درخت گرمسیری که تلخ می باشد)، با آب پونه و رازیانه شامی.

آرد نخود و برگهای درخت غار

بزرکرفس و زیره بیابانی خودرو

هل با آب گیاه هفت بند ( گیاهی از رده گندم ، که سیاه و رونده است).

آب چغندر

گندم و سیاه دانه.

کندر همراه جگر گاو نر

شیره استرک (نوعی ریشه خوشبو گیاه) با روغن بنفشه قاطی شود و بر پستان مالند، پنیر شدن شیر را از بین می برد و ورم را فرو نشاند.

سوپ کلم را بخورند در این بیماری تاثیرگذار است.

علاج یخ بستن شیر در پستان و بیماریهای عفونی و غیره:

اگر شیر در پستان یخ بسته است و اگر پستان عفونت کرده است، اگر پستان کشیده شده است، علاجش دستوراتی دارد که بدین قرارند:

نان و گیاهی که آن را «بردنقیاس» گویند و سبز باشد با موم وروغن گل بر پستان نهند.

نان و آب و روغن زیتون با عسل

کنجد کوبیده

هر کدام از این داروها را ضماد کنند و روزی دو یا سه بار بر پستان گذارند.

ضماد کنجد با عسل

روغن حیوانی و عسل، اگر نان آرد همراه سبوس، یا آرد باقلی در آن مخلوط باشد و ضماد کنند مفید است

پارچه نخی را در آب گرم تر کنند و بر پستان بندند.

شنبلیله، خطمی، بزرشنبلیله و خطمی در آب بجوشند و بخار به پستان رسد خوب است.

بابونه نیز از این داروهاست که بخور پستان شود خوب است. اگر آب این داروها را بر پستان مالند نیز مفید است.

این در شرایطی است که بیمار ضماد را تحمل نمی کند.

اگر پستان شیر را پنیر می کند باید همیشه و بر دوام روغن بنفشه برپستان مالند و بعد از هربار ماليدن روغن بنفشه، آب گرم بر پستان ریزند.

ورم گرم و احساس درد در بیخ پستان:

در علاجش بازدارنده های ورم را که می شناسی استعمال کن؛ با داروهای بازدارنده ورم که استعمال می کنی کمی داروهای نرمی بخش را مورد استفاده قرارده، از قبیل:

پارچه قماش را با سرکه تخمیر شده همراه آب گرم تر کن و پستان را با آن ببندد، یا سرکه که با كمى روغن گل مخلوط باشد

آرد باقلی با سکنجبین

برگ تاجریزی یا روغن گل، بر پستان بمال و آنرا گرم کند و ببندد.

اگر کمی از مرحله نخستین پیشرفت کرد ضمادهایی را تجویز کن که در بحث از کشیدگی و یخ بستگی خون ذکر شده اند.

داروی ترکیبی خوب دیگر هست که بسیار موثر است:

آرد باقلی و شاه افسر(اکلیل الملک)، ساییده و گرد مانند شوند و با روغن کنجد قاطی شوند و با آب شیرین وصاف مخلوط کند و بر پستان دردمند بمال.

نان کوبیده، آرد جو، آرد باقلی، شنبلیله، خطمی، زرده تخم مرغ، زعفران، مر، ضماد شوند و بر پستان گذارند.

بزر کتان را بکوب و با سرکه مخلوط کن و بر پستان دردمند بپاش.

بارها اتفاق افتاده که بیماریِ برسام (التهاب پرده بین کبد و قلب) سبب ورم در بیخ پستان شده است که در این حالت بیم آنمی رود دارنده پستان به سینه پهلو مبتلا شود.

اگر نوک پستان به درد آمد، رگ بزن و خون از آن بگیر، آب صندل و اقاقیا بر آن بپاش که مبادا به سرطان تبدیل شود.

ورم سرد بلغمی در پستان:

کرفس را بکوب و بر پستان بگذار، كوبيده بابونه و شاه افسر نیز مانند کوبیده کرفس معالج هستند.

سخت و سفت شدن پستان، ترک در پستان، پیدایش غده ها در پستان، پستان در حال بلوغ و زیاد برآمدن:

اگر ورم در پستان پیداست و دیدی که دارد سخت می شود، قبل از هر چیز برنج در شراب بخیسان و ضماد کن و برای پستان ورم کرده بگذار.

یا مرهم، موم و روغن گل و قطران (شیره درخت ابهل) و کافور بر پستان بمال و اگر جگر گاو نر به این مخلوط اضافه شود، بهتر است.

اگر تفاله ته نشین شده سرکه را بجوشانی و بر پستان دردمند بمالی نیز مفید است.

اگر زائده ها و غده ها در پستان به هم آمده اند، یا ترک در پوست پستان هست، بهترین داروی علاجی در این باره این است:

برگ سبز شفتالو، برگ سبز فیجن را با هم بکوب و ضماد بگذار.

اگر برآمدگی پستان به طور غیر عادی در هنگام بلوغ پیدا شده یا بعد از هنگام بلوغ رخ داده است و به وسیله دارو نمی توانی برآمدگی را فرو نشانی، باید پستان را با چاقوی تیز پاره کنی تا به چربی پستان می رسی، چربی را بیرون بیاور و جای شکافته شده را بخیه بزن.

دمل در درون پستان:

اگر در پستان ورم جمع شد، داروی ورم رسان خوب هست که به کار ببری:

بزر کتان و کنجد

ریشه سوسن و استرک

فضله بز

فضله كبوتر

بوره (ماده ای شبیه نمک که زرگران به کار میبرند) قرمز

صمغ صنوبر

این شش دارو در اجزاء مساوی باشند و ضماد شوند.

زخم و جذام در پستان:

شراب انگوری (نبیذ) گس مزه، به وزن بیست پیاله.

سماق دباغان یک پیاله

بلوط کال و نارسیده ، نیم پیاله

دارچین، نیم پیاله

ثمر درخت سرو، يك پیاله

همه این داروها را در شراب بریز و بیست روز در شراب خیس شوند، بعد از آن همه را در ظرفی بریز و بر آتش بگذار که بجوشد، به وسیله چوبکی از درخت سرو آن را به هم بزن تا نیمی از آن بخار شود و نیمی باقی می ماند، باقی مانده را بسیار خوب به هم بزن و آنگاه آنرا صاف کن، مایع صاف شده را از نو بر آتش گذار تا قوام گیرد و غلیظ شود. باید آتشی که دارو را بر آن می جوشانی آتشی نرم (شعله کم) باشد.

بعد از این عملیات، دارو را در شیشه می ریزی و نگه می داری؛ این دارو علاوه بر این که داروی زخم پستان است برای هر زخمی که در اندامهای سست مانند، دهان و زبان و غیره باشد بهتریندرمان است؛ همین دارو برای جلوگیری از جذام بسیار مفید است و جذام زده را شفا دهد.

اگر بخواهیم که پستان بر آمده کوچک باشد و افتاده و بدریخت نشود، چه کار باید کرد؟

سفیداب،گِل قیمولیا (گِل اندلسی) از هریک دو درهم، با آب بزر شاهدانه مخلوط کند، اندکی روغن مصطکی با آن مخلوط کندو بر پستان بپاشند، همواره پارچه کتانی را در آب بلوط سردشده فرو کنند و بر پستان بگذارند و به ویژه اگر پستان افتاده باشد.

گِل خاک معمولی و عسل بر پستان میگذارند و اگر تریاک و نان خیس شده در سرکه را با گِل آزاد و عسل قاطی کنند تاثیر بخش تر می شود.

گِل شاموس (کوکب الارض)، اقاقیا، سفیداب، عصاره بوته شاهدانه، باهم مخلوط کرده و برپستان مالند.

گِل آزاد (گِل معمولی) از خاک پاکیزه به وزن بیست گرم، شوکران (سم هلاهل) به وزن دو گرم با سرکه آمیخته شود و بر پستان پاشند.

کندر، گوش ماهی که هر دو ساییده و گَردمانند باشد، همراه آرد جو با سرکه بسیار تند و غلیظ آمیخته و سه روز بر پستان مالند.

اگر خشکیده گیاه شوکران را بکوبند و با سرکه بیامیزند و سه روز بر پستان بماند و برندارند بسیار مفید است. هرگاه دیدندکه داروی گذارده داردخشک می شود، اسفنجی را در آب و سرکه خيس کنند و بر ضماد بگذارند که خشک نشود.

زیره، ریشه سوسن، عسل، با آب مخلوط کند و سه روز بر پستان بماند.

شوکران را تنها به مدت سه روز بر پستان گذارند و بر ندارند.

روغن زیتون، زاج بلوری ساییده گردشده، در هاون ریزند- که هاون ساخته از سرب باشد- بگذارند تا سرب در آن اثرکند و بر پستان مالند و دوام کنند.

گِل آزاد، بلوط کال با عسل مخلوط کند و بر پستان مالند.

پوسته کندر، پوست انار، هر دو را بکوبند و با سرکه بیامیزند و بر پستان مالند.

پایان